«Կինո չունենք»՝ կարող են ասել նրանք, ովքեր կամ երկար ժամանակ քնած են եղել, կամ շատ են ուզում, որ այդ կինոն չունենանք»

Ի՞նչ ֆիլմեր են ստեղծվում այսօր, որո՞նք ենք կինոաշխարհի ձեռքբերումներն ու բացթողումները, ի՞նչ փուլում է ազգային կինոն, ի՞նչ է սպասում «Հայֆիլմ» կինոստուդիային: Այս և այլ հարցերի շուրջ է մեր զրույցը «Սուրբ ծեսերի երկիրը», «Արարատից Սիոն», «Մարիամ» ֆիլմերի հեղինակ, կինոռեժիսոր ԷԴԳԱՐ ԲԱՂԴԱՍԱՐՅԱՆԻ հետ:

-Ասում էիք, որ կինոն քանակի առումով առաջընթաց է ապրում, որակական առումով` դեգրադացիա, պատճառը դիլետանտիզմն է: Իսկ ինչո՞ւ են դիլետանտները դաշտը գրավել, ի՞նչ են անում պրոֆեսիոնալ մասնագետները:
-Դիլետանտիզմն արդեն իսկ պրոֆեսիոնալիզմի թերացում է: Չասենք` բացակայություն: Ինձ թվում է, մի քանի պատճառ կա: Թվային հեղափոխության արդյունքում կինոարտադրությունը հեշտացել է, արժեզրկվել է «պատկեր» հասկացությունը: Ես հիշում եմ, ոնց էինք լոգարանում փակվում ու լուսանկարներ երևակում, և ինչ հրաշք էր, երբ պատկերը տեսնում էինք: Այսօր հեռախոսը եթերային որակի պատկեր է նկարում: Այսինքն, ոչ մեկին պատկերով այլևս չես զարմացնի: Նույնը՝ երգարվեստի մեջ. նրանք, ովքեր սաունաներում երգում էին, ու իրենց ձայնը լավ էր հնչում, մտածեցին` իսկ ինչո՞ւ ոչ, մենք էլ հայտնվենք եթերում: Արժեզրկում կա բոլոր ասպարեզներում: Բնական է, որ մարդն ուզում է գումար վաստակել առանց ճիգ գործադրելու: Կոնկրետ կինոյի դեպքում գտնում են սպառողի` մարդկանց, ովքեր կվճարեն 1500 դրամ` հիմարություն նայելու համար: Համատարած դեգրադացիա է նկատվում ոչ միայն արտադրողների շրջանում, այլև սպառողների:
-Լավ կինոն ծախսատար է: Այս մասին միշտ խոսվում է: Բայց չե՞ք կարծում, որ սիրողական տեսախցիկով, սահմանափակ միջոցներով երբեմն ավելի հետաքրքիր, որակով ֆիլմեր են նկարահանվում, քան կլորիկ գումարներով:
-Ես նույնպես կանգնած եմ նույն խնդրի առաջ, գումարի պատճառով չեմ կարողանում ավարտել ֆիլմս: Այս հասարակարգում դա նորմալ է: Իսկ կոմերցիոն ֆիլմերը ֆինանսավորում են անհատները, ինչ-ինչ կազմակերպություններ, որոնք ինչպես ուզում, այնպես էլ տնօրինում են այդ գումարները: ՈՒրիշ բան, երբ խոսքը ազգային կինոյի կամ հայկական կինոտեսակի մասին է: «Կինո չունենք»՝ կարող են ասել նրանք, ովքեր կամ երկար ժամանակ քնած են եղել, կամ շատ են ուզում, որ այդ կինոն չունենանք: Այո, մենք չենք կարողանում մեծ գումարներ ծախսել, ինչը կինոյի համար այսօր շատ կարևոր է, բայց ավելի կարևոր են իդեաները: Ոչ միայն մեզ մոտ, ամենուր իդեայի ճգնաժամ է: Չեն հասկանում` ինչի համար են նկարահանում: Այսօրվա մարդու հետ չի կարելի խոսել 40-50-ականների կինոլեզվով: Այն ժամանակ ուրիշ աշխարհ էր, հիմա` ուրիշ: Ինֆորմացիայի հոսքն է ուրիշ, մարդու ընկալելու ունակությունը, մարդն ավելին է տեսնում, և կրկնում եմ` պատկերին սովոր է: Մի շշմելու լուսանկար կարող է յուրաքանչյուր ոք ստանալ: Արժեքները ոչ թե վերացել, այլ ձևափոխվել են, դժվար է ստեղծել կինո, որը մարդուն դահլիճ կբերի: Հայաստանի մասին չէ խոսքը, այստեղ մի անեկդոտ կարող ես նկարահանել ու մարդիկ կգան կնայեն: Ինչը շատ ցավալի է: Եվ խոսում է ճաշակի դեգրադացիայի, անառողջ, փակված հասարակություն ունենալու մասին:
-Ամերիկայում կամ ուրիշ երկրներում մի՞թե չեն ստեղծվում ցածրորակ ֆիլմեր: ՈՒրեմն, բացի նրանից, որ մեզ հրամցնում են այդ ֆիլմերը, իրենք էլ ունեն սպառող:
- Իհարկե, ունեն, բայց ամերիկյան ամենաէժանագին կոմեդիայի վրա ինչ-որ աշխատանք է տարվում, ռեսուրսներ են ծախսվում: Հայաստանում նկարահանվում է «Փոքրիկ զորավար», որի վրա գումար չի ծախսվել, նկարահանվել է կիսասիրողական տեսախցիկով, կիսասիրողական դերասաններով: ՈՒ պարզվում է, որ դա սպառող ունի, ինչը անհնար է Ամերիկայում: Կարող ենք օրինակ բերել «Паранормальные явления»-ն, որի վրա ծախսվել է չնչին գումար, բերել է մեծ եկամուտ: Բայց դրանք եզակի դեպքեր են, 10-15 տարին մեկ են պատահում և որոշակի ոճային հեղափոխություն են: Այսինքն, գիտակցված քայլեր են, ու լուրջ աշխատանք է տարվում:
-Մի առիթով ասացիք` կինոն կորցրել է իր հեղինակին: Խոսքը հեղինակայի՞ն կինոյի մասին է: Ինչպե՞ս կբացատրեք Ձեր այդ ձևակերպումը:
-Շատ պարզ, նախ և առաջ, այսօր հեղինակային կինոյում աղբն ավելի շատ է, քան կոմերցիոն կինոյում: Չկարծեք, թե ես վատ եմ վերաբերվում կոմերցիոն կինոյին: Ես վատ եմ վերաբերվում դիլետանտիզմին, երբ, ասենք, կոմեդիաներ են նկարահանում մարդիկ, ովքեր չունեն հումորի զգացում: Դա նույնն է, որ մանկաբույժն ատի երեխաներին, կամ պոտենցիալ ինքնասպանն օդանավի ղեկավար լինի: Դուք կնստե՞ք այդ օդանավը: Հեղինակը կորել է, ընդհանրապես, ստեղծագործության միջից, և իր կարևորությունն է կորել, ասես գործարանի արտադրանք լինի: Եթե հեղինակ լինի, պետք է տեսնեք նրա թե նվաճումները, թե սխալները: Հեղինակ չկա, այստեղից- այնտեղից հավաքում, խառնում են ու ստանում ինչ-որ արտադրանք, ինչը ոճային գրագողություն է: Արվեստն առհասարակ վերանում է կամ ձևափոխվում: Մենք հիմա այդ փուլում ենք, ինչ կլինի հետո` չգիտեմ: Ամեն դեպքում, անհատականության կարիք կա արվեստում: Ահա ինչն է պակասում: Անհատականությունը փոխեք հեղինակ բառով, ոչ մի տարբերություն չկա:
-Արժեքավոր ֆիլմերը նույնպես ունեն հանդիսատես: «Ոսկե ծիրան» փառատոնի, հենց թեկուզ Ձեր՝ «Արարատից Սիոն» ֆիլմի ցուցադրության ժամանակ հանդիսատեսի աննախադեպ հոսք է գրանցվում:
-Շատ հեշտ է ասել` «Արարատից Սիոնը», որը կոմերցիոն ֆիլմ չէ, կատակերգություն չէ, պահանջում է գոնե մինիմալ գիտելիքներ, կինոթատրոններում ամիսուկես անցավ լեփ-լեցուն դահլիճներում: Գուցե բացառություն էր, գուցե բախտներս բերեց: «Ոսկե ծիրան» փառատոնն էլ չափանիշ չէ. նույն մարդիկ մի դահլիճից մյուսն են գնում: Այդ մարդիկ չեն կարող կլոր տարին ապահովել լավ, ճաշակով ֆիլմի վերարտադրումը, ծախսերը, ինքնարժեքը: Հանդիսատես չունենք: Հանդիսատեսի հետ պետք է աշխատեն ռեժիսորները, կինոգետները, կինոքննադատները, լրագրողները: Կինոն զվարճանքի է վերածվել: Ընտանիքով գալիս են ադիբուդի ուտելու, դա, իհարկե, շատ լավ է, իրենց ընտանեկան կապերն ավելի են ամրապնդվում: Իրականում, պետք է լինի այլընտրանք: Որովհետև կարելի է հաճույք ստանալ նաև լուրջ արվեստի հետ շփվելով: Մարդիկ ունեն դրա կարիքը:
-Գուցե պետք է լինեն ժանրային բազմազանություն ապահովող կինոթատրոննե՞ր:
-Չեմ կարծում, կա մշակված մեխանիզմ` մուլտիպլեքս, ոչ շատ մեծ 7-8 դահլիճ, ուր յուրաքանչյուրը, ըստ իր ճաշակի, մի բան գտնում է: Հանդիսատեսը կգա թե ոչ, չեմ կարող ասել, բայց մինչև գան, գուցե կինոտեսակ չունենանք: Մեծամտություն թող չթվա, բայց երբ դրսում պետք է մի բան ներկայացվի, կատակերգություններ չեն ցուցադրում, այլ մեր ֆիլմերը: Բայց ոչ ոք մատը մատին չի խփում, որ այդ կարգի կինոն չվերանա Հայաստանում:
-Այսինքն, եթե նույնիսկ լրացվի կինոթատրոնների բացը, գուցե դատարկ դահլիճների փաստի առա՞ջ կանգնենք:
-Չի բացառվում, որպես օրինակ, երկու կոմերցիոն ֆիլմեր էին ցուցադրվում «Մոսկվա» կինոթատրոնում` Ալֆոնսո Կուարոնի «Գրավիտացիան», որն «Օսկարի» մրցանակաբաշխությունում լավագույն ռեժիսոր մրցանակին արժանացավ, և «Փոքրիկ զորավարը»: Վերջինիս բոլոր տոմսերը վերջացել էին, իսկ «Գրավիտացիայից» 3-4 տոմս էր վաճառվել: Խոսքը հեղինակային, էլիտար ֆիլմի մասին չէ, որը դիտելու համար մտածել է պետք: Ես երկու կոմերցիոն ֆիլմերի օրինակ եմ բերում, մեկը՝ որակով, մյուսը` ցածրարժեք: Հանդիսատեսը որակով ֆիլմ չի սիրում: Սա նորմալ չէ: Գուցե ռուսերենի խնդիր կա, բայց միայն դա չէ: Մի լուծում եմ տեսնում. հանդիսատեսը պետք է չգնալով «քվեարկի», բայց ուրախացած գնում է: Եթերում իրեն բթացնում են անորակ հումորով, հերիք չէ, գումար է տալիս, որ գնա կինոթատրոնում էլ նույնը նայի:
-«Նիմֆոմանուհին» ֆիլմի ցուցադրության առիթով բողոքի ալիք բարձրացավ: Այս մոտեցումն ինչպե՞ս կբացատրեք:
-Անհեթեթություն է: Դեմ դուրս եկան ազգի մասին մտածող մարդիկ, որոնք հայտնի չէ, օրվա կեսը համացանցում ինչ են որոնում, բայց հենց բարձրախոսը մոտեցնում ես, սկսում են «ճիշտ» բաներ խոսել: Ես այդ ֆիլմի երկրպագուն չեմ, բայց, կարծում եմ, յուրաքանչյուր մարդ պետք է դիտի այն, ինչ ուզում է, մանավանդ եթե ցուցադրվում է կինոթատրոնում: Այդ աղմուկը լավ գովազդ էր, ով էլ չգիտեր այդ ֆիլմի մասին, հիմա փնտրում է, որ նայի: Կարծում եմ, այն, ինչ ցուցադրվում է մեր եթերում` ֆիլմերը, հաղորդումները, պաշտոնական լուրերը, ավելի վնասակար է, ավելի մեծ հետք է թողնում երեխայի վրա, քան «Նիմֆոմանուհին», որ երեխայի համար նախատեսված չէ: Վաղը, մյուս օրն ինչ ասես կարող են արգելել այդ շղարշի տակ, ես անցել եմ այդ էտապը Խորհրդային Միությունում, երբ որոշում էին` ինչ կարդանք, ինչ չկարդանք: Երբեմն զայրանում եմ, կեսկատակ ասում եմ` ուր էր գրաքննությունը հինգ օրով հետ գար, բայց հասկանում եմ, որ դա լուծում չէ: Դրա համար գոյություն ունեն մշակութային քաղաքականություն, կինոյի մասին օրենք, մեխանիզմներ, որ պետք է կիրառվեն, եթե բարձիթողի են արված, արդյունքը սա է լինում:
-«Ոսկե ծիրան» փառատոնը մեկնարկում է մի երկրում, ուր չկա կինո: Համաշխարհային հնչողությամբ փառատոնը երբեմն քննադատվում է, ասում են` այդքան գումարով կարելի էր ֆիլմ նկարահանել: Ի՞նչ կասեք այս մասին:
-«Ոսկե ծիրանը» մեծ վակուում է լցնում, մշակութային քաղաքականության այն բացն է լրացնում, որ պետք է մեր ղեկավարությունը, մշակույթի նախարարությունն անեին: «Ոսկե ծիրանը» բացում է աչքերը մի սերնդի, որը բարձրարժեք կինո ընդհանրապես չի տեսել: Դա տարվա միակ ժամանակահատվածն է, որ ես կինոթատրոն եմ գնում: Եթե ուզում են բոլորը արտագաղթեն, թող դա էլ փակեն:
-Վերջին շրջանում դարձյալ խոսվում է «Հայֆիլմ» կինոստուդիայի առքուվաճառքի մասին: Վաճառված կինոստուդիան հիմա էլ ուզում են հետ բերել: Ինչպիսի՞ն է Ձեր մոտեցումը:
-Դրա մասին բարդ է խոսելը, ես մասնակցել եմ այդ գործընթացին, մենք հավատում էինք, որ տարածքային Հոլիվուդ է լինելու գոնե տեխնիկական հագեցվածությամբ: Որևէ պատճառ չկար չհավատալու: Կային մարդիկ, որ նախագծեր էին ներկայացնում, հետո «Գաֆեսճեանը» երևան եկավ: Մենք ոչ դեմ ենք եղել, ոչ կողմ: Դա եղել է քաղաքական որոշում, ծիծաղելի գումարով վաճառեցին: Ես ասում էի` լավ, ասենք, ամերիկացին իր կինոն այստեղ նկարահանեց, հայկական կինոն ի՞նչ է շահելու դրանից: Մտածում էի` մեխանիզմ գտնել, որ նպաստի հայ կինոյի փրկությանը: Էլ չգիտեի, որ ընդհանրապես կինո չի լինի: Տասը տարվա մեջ կարո՞ղ էր լինել գոնե «Մոսֆիլմ»: Տերերը կարող են ասել՝ ճգնաժամ էր, պատերազմ էր այս կամ այն երկրում, միշտ կարելի է պատճառներ գտել, բայց փաստն այն է, որ «Հայֆիլմն» ուղղակի գոյություն չունի: Ինչ էլ կա, բացարձակ որևէ մեկին պետք չէ: Երբ ասում են` հետ վերցնենք, ես ուղղակի չեմ հասկանում, թե ի՞նչ պետք է անեն դրա հետ: Քարերի կույտ է: Ամբողջը զրոյից պետք է սարքել, որևէ մեկը չի կարող իր ներդրած գումարը հետ բերել: Տասը տարի խաբվեցինք, ևս տասը տարի կխաբվենք:
-Իսկ եթե չվաճառեի՞նք:
-Գուցե գնայինք «Մոսֆիլմի» ճանապարհով. տարածքը մնացել է, բայց ստուդիայում աշխատում են տարբեր կազմակերպություններ: Բայց կունենայի՞նք արդյոք նման հոսք, պատկերացրեք ինչքան նկարահանումներ են լինում այնտեղ: Ո՞վ էր մեզ մոտ նկարահանելու:
-Ցեղասպանության թեմայով ֆիլմերի ստեղծման մասին վերջին շրջանում շատ է խոսվում: Դուք անդրադառնալո՞ւ եք թեմային:
-Ինձ հետաքրքրում է թեման, բայց ոչ` 100-ամյակը: Ես պոետ չեմ, որ ամեն իրադարձության համար բանաստեղծություն գրեմ, որը միջոցառման մյուս օրը կմոռացվի: Նախագիծ ունեմ, որը չեմ կարծում, թե 2015-ից հետո իր կարևորությունը կկորցնի: Իրականում նախագծերը շատ են, իրագործելու հեռանկար չկա: Ես արհեստական վակուումի մեջ եմ: Երևի մաքսիմալիստ եմ: Չեմ կարողանում համակերպվել, որ Հայաստանը պիտի դառնա մշակութային գետտո: Հակառակ դեպքում ոչ մի վայրկյան չեմ մնա այստեղ: Լծակներն այսօր այն մարդկանց ձեռքին են, որոնք, գրպանից բացի, ոչ մի բանի մասին չեն մտածում: Անձնական շահն է ամենուր գերիշխում:
Շատ արվեստագետներ գնում են այս երկրից, որովհետև իրենց պրոֆեսիոնալիզմը, իրենց կարողությունը ներդնելու տեղ չունեն:
-Բոլոր դեպքում, ինչի՞ մասին է Ձեր ֆիլմը:
-Չորս տարի է՝ աշխատում եմ, նյութեր եմ հավաքում: Հիմքում քաղաքականացված պատմություն չէ: Երբ մտածում ենք այնպիսի ֆիլմ նկարահանել, որ աշխարհն ասի` այո, ընդունում ենք Ցեղասպանությունը, նման ֆիլմն արդեն տապալվելու ճանապարհին է: Ֆիլմը պիտի հուզի մարդուն: Տվյալ դեպքում իմ պապի պատմությունն է, որ ես շատ եմ փոխել, արդեն չեմ հիշում, թե ինչն է ինքը պատմել, ինչն եմ ես հնարել: Կոչվում է «Մորս հրեշտակները»:
-Ձեր յուրաքանչյուր ֆիլմն ընկալվել է որպես մշակութային կարևոր իրադարձություն, մի՞թե դա բավական չէ, որ կանաչ լույս վառվի արվեստագետի համար: Առավել ևս, նման կարևոր առիթների դեպքում:
-Կանաչ լույս վառվում է, եթե քաղաքական թիմում ես, որևէ իշխանական օղակին մոտ ես: Պրոֆեսիոնալիզմը կարևոր չէ: Նրանք ունեն մեդիա ռեսուրսներ և կապացուցեն, որ այն, ինչ արեցին, հանճարեղ էր: Իսկ այն, ինչ նկարահանում են, սարսափելի կարող էր լինել 35 թվականի համար, որովհետև այդ ժամանակ շատ լուրջ ֆիլմեր էին նկարահանում: Իսկ մենք 21-րդ դարում ենք:
Ինչպե՞ս կարող եմ ես ընդգրկվել այդ ամենի մեջ, երբ թիմային մարդ չեմ: Ինչ-որ բան կլինի, եթե չլինի, կգնամ այնտեղ, որտեղ կարող եմ աշխատել: Ես ֆիլմ չեմ կարող չնկարահանել:

Զրույցը` Արմինե ՍԱՐԳՍՅԱՆԻ

Հեղինակի նյութեր

• Պատմության վկաները
• Վերացող ծաղիկներ
• Ձեռք մեկնելու գաղափարը առաքելության վերածվեց
• «Մի նայեք, որ փոքր է մեր երկիրը, եթե արդուկով այս սարերը հարթեցնեք, Չինաստանից մեծ կլինի»
• «Բանկ օտոման» գործողությունը ժամանակին ցնցել էր ամբողջ Եվրոպան
• «Դրսից մեզ վրա կա­րող են ազ­դել միայն ներ­սի գոր­ծիք­նե­րով»
• «Ե­րե­սուն տա­րի ձգ­վեց մեր ան­կա­խու­թ­յան պատ­մու­թ­յու­նը, մենք շա­հե­ցի՞նք»
• Մշա­կույ­թը հեռ­վից հե­ռու պահ­պա­նե­լու հույ­սով
• Անի­մա­ցիան, աշ­խարհն ու մենք
• «Մեր տա­րածք­նե­րը փոք­րա­ցան, ո­րով­հետև այդ­պես էլ չհաս­կա­ցանք, որ պետք է խմենք մեր բա­ժա­կով»
• Արվեստի ուժը
• Նոր մա­տե­նա­շա­րը ներ­կայաց­նում է արևմտա­հայ և ս­փ­յուռք­յան գրող­նե­րի
• Բե­մը կեն­դա­նու­թ­յուն է ստա­նում ա­ռայժմ միայն մա­նուկ­նե­րի հա­մար
• «Գիրք սիրողների համար սա իսկական մկնդեղ է` հյութեղ ու անտանելի»
• Հա­մաշ­խար­հա­յին դա­սա­կան­նե­րի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թ­յուն­նե­րը՝ դու­դու­կով
• «Բնակ­չու­թ­յու­նը պատ­րաստ չէ, բայց տար­վում են աշ­խա­տանք­ներ»
• Ամա­նո­րի գի­շե­րը դի­մա­վո­րե­լու են ե­կե­ղե­ցում
• «Ջա­զի մեջ զգաց­վում է ապ­րածդ ժա­մա­նա­կաշր­ջա­նը»
• «Ե­թե չլի­ներ Փե­լե­շ­յա­նը, կար­ծում եմ, դեռևս գտած չէի լի­նի կի­նո­յում իմ ու­ղին»
• «Հու­շար­ձան­ներն այդ տա­րածք­նե­րի պատ­կա­նե­լու­թ­յան անձ­նագ­րերն են»

Մեկնաբանություններ